واکاوی مفهوم و ابعاد دیپلماسی علم و فناوری مبتنی بر رویکرد فراترکیب

علی‌رغم اقبال گسترده سیاستمداران و محققان طی سال‌های اخیر به موضوع دیپلماسی علم و فناوری، به نظر می‌رسد تلقی مشترکی از این مفهوم میان‌رشته‌ای حاصل نشده است. به‌طور طبیعی درک یک مفهوم و ابعاد تشکیل‌دهنده آن، برای مواجهه عالمانه‌ی با آن ضروری است. در این مقاله با استفاده از رویکرد فراترکیب تلاش شده است با تحلیل نظام‌مند ادبیات علمی این حوزه، یک چارچوب مفهومی برای پیکربندی موضوع دیپلماسی علم و فناوری ارائه شود. بدین منظور ضمن شناسایی 120 منبع مرتبط، پس از طی مراحل لازم، در نهایت 58 منبع مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. فراترکیب مطالعات پیشین نشان می‌دهد مفاهیم دانشی توسعه‌یافته حول موضوع دیپلماسی علم و فناوری را می‌توان ذیل چهار بعد اصلی چیستی (ماهیت)، چرایی (هدف)، چگونگی (ملاحظات پیاده‌سازی و اجرا) و پیامدها (اثرات) دسته‌بندی نمود. علاوه‌ بر این، جزییات دقیق‌تری از ابعاد شناسایی‌شده به‌صورت مقوله‌های فرعی استخراج گردید. به‌عنوان مثال، پیامدهای دیپلماسی علم و فناوری متشکل از مقوله‌های فرعی دیپلماسی و سیاست‌خارجی، علم و فناوری، اقتصاد، امنیت و قدرت نرم می‌باشد. این نوع ترسیم ابعاد مختلف دیپلماسی علم و فناوری، برای محققان و اندیشمندان، بستری برای توسعه‌ی ادبیات آکادمیک بر اساس ابعاد پیشنهادی فراهم خواهد نمود و برای سیاستگذاران و تصمیم‌گیران نیز منطقی کاربردی برای شروع برنامه‌ریزی و ارزیابی اقدامات انجام شده به دست می‌دهد.